To 1971, η δίδυμη αποστολή των Mariner 8 & 9 ταξίδευε για τον Άρη. Για άλλη μια φορά ο Σάγκαν χρειάστηκε να πιέσει για το αυτονόητο. Πρότεινε την παράλληλη εξερεύνηση των δορυφόρων του πλανήτη, του Φόβου και του Δείμου, που ήταν ως τότε ανεξερεύνητοι.
Μπορούμε να σχηματίσουμε μια ιδέα του βάθους των ισχυρισμών όσων αντιδρούσαν στην πρόταση του αναφέροντας έναν εξ αυτών: το επίσημο βιβλίο της αποστολής, ένας χοντρός, ενδελεχής τόμος, δεν ανέφερε πουθενά το Φόβο και το Δείμο! Ευτυχώς, κάποιοι από την ηγεσία της NASA έσωσαν το γόητρο της υπηρεσίας. Με προτροπή του Σάγκαν, συστάθηκε μια ολιγομελής ερευνητική ομάδα με συμμετοχή του ιδίου και πρόεδρο τον άλλοτε σπουδαστή του, James Pollack. Έτσι, ο Σάγκαν ήταν ένας από τους πρώτους ανθρώπους που αντίκρισαν από κοντά την επιφάνεια των δορυφόρων του Άρη, ένας αληθινός εξερευνητής μακρινών κόσμων.
Γιατί ο Σάγκαν ή ο Pollack δεν είναι περισσότερο γνωστοί στον αποτυχημένο δυτικό μας πολιτισμό; Γιατί τα παιδιά μας δε θα μάθουν κατά πάσα πιθανότητα ποτέ για τα δυο φεγγαράκια του Άρη σε μια κοινωνία που διαθέτει τηλεόραση, δημοσιογράφους και διαδίκτυο; Και πως θα μας κρίνουν τα παιδία των παιδιών μας που μπορεί να εξερευνούν αυτούς τους κόσμους, να ρεμβάζουν στον ουρανό τους, κουνώντας το κεφάλι για τους ανάξιους προγόνους τους, να ζουν όλη τους τη ζωή εκεί πέρα; Μα τι λέω; Ο Γκάντι δεν ήταν αυτός που σχολίασε ειρωνικά όταν ρωτήθηκε για το Δυτικό πολιτισμό, πως “αν ποτέ γεννιόταν, θα ήταν μια εξαιρετική ιδέα;”
Από το 1971 μεταπηδάμε στο 1990. Στις 14 του Φλεβάρη εκείνου του έτους ένα μη-επανδρωμένο διαστημικό σκάφος, ο Ταξιδιώτης-1 (Voyager-1) δέχθηκε μια ασυνήθιστη εντολή από τη Γη. Είχε ολοκληρώσει την αποστολή του με επιτυχία, πραγματοποιώντας δυο ξυστά περάσματα από τα συστήματα των δυο γιγάντων, του Δία και του Κρόνου, και των δεκάδων φεγγαριών τους. […] Ουσιαστικά από εκείνη τη στιγμή, ο Ταξιδιώτης-1 είχε ολοκληρώσει το επιχειρησιακό κομμάτι της αποστολής του. Όμως, ο Σαγκάν είχε μια συγκλονιστική ιδέα. Ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος είχε γράψει: “Ολόκληρη η Γη δεν είναι παρά ένα σημείο και η χώρα που κατοικούμε δεν είναι παρά μια απειροελάχιστη γωνία του”. Τώρα, τόσους αιώνες μετά, παρουσιαζόταν μια μοναδική ευκαιρία να δούμε τη Γη μας (και τους άλλους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος) από τόσο μακριά και από τέτοια οπτική γωνία ώστε να δώσουμε σάρκα και οστά στη φιλοσοφική θεώρηση του Αυρήλιου.
Ο Ταξιδιώτης 1 είχε τη δυνατότητα να πάρει, να αποθηκεύσει και να μας αποστείλει την πιο “απομακρυσμένη” φωτογραφία του πλανήτη μας που θα μπορούσε κανείς να φανταστεί – σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου του Σαγκάν, σαν μια “αχνή, γαλάζια κουκίδα”.
Όπως ίσως θα έχει υποψιαστεί ο διορατικός αναγνώστης, δεν συμμερίζονταν όλοι στη NASA την ποιητική του ενατένιση. Στην αρχή επικαλέστηκαν τεχνικές δυσκολίες, μα όταν αυτές ξεπεράστηκαν, ξεσκεπάστηκε και η βαθύτερη πραγματική αιτία: “Μα αυτό δεν είναι επιστήμη!”, ψέλλισαν νευρικά οι στενόμυαλοι. Δεκατρία χρόνια μετά, μου έρχεται να τους φωνάξω με αγανάκτηση από το μέλλον: “Ναι, φυσικά δεν είναι επιστήμη! Και λοιπόν;” […]
Είναι όμως ένα πανίσχυρο σύμβολο που στοχεύει στην καρδιά της ανθρώπινης αλαζονείας, παραδίδοντας μας μια ταπεινή εικόνα της πραγματικής μας θέσης στο σύμπαν.
Είναι όμως ένα αντιπολεμικό, ξεκάθαρα πολιτικό μύνημα, παρουσιάζοντας τους ανθρώπους δραματικά και τραγικά, όπως πραγματικά είναι: γαντζωμένοι σε μια τυχάρπαστη κουκίδα που τραμπαλίζεται στο κοσμικό κενό.
Είναι όμως ένα κάλεσμα ωριμότητας και υπευθυνότητας, αφού μας παραδίδει τη Γη εύθραυστη, μια πολύτιμη, μοναδική προς το παρόν, και σίγουρα τη μόνη για την ώρα διαθέσιμη όαση ζωής μέσα στο χάος.
Κι όμως, χρειάστηκε να επιστρατευτεί ο ίδιος ο τότε διευθυντής της NASA, Richard Truly, για να παρθεί αυτό το ιστορικό φωτομωσαϊκό από 60 φωτογραφίες. Κόσμοι στο χάος. Κουκίδες στο χάος…
Η Αφροδίτη – υπόλευκη κουκίδα
Ο Δίας – λευκή κουκίδα
Ο Κρόνος – κίτρινη κουκίδα
Ο Ουρανός – τυρκουάζ κουκίδα
Ο Ποσειδώνας – πράσινη κουκίδα
Και τέλος, η Γη μας, η Γη των ανθρώπων, η πατρίδα μας, ο πλανήτης μας, μια αχνή, γαλάζια κουκίδα να αιωρείται σαν κόκκος σκόνης πάνω σε μια ξώφαλτση ηλιαχτίδα.
Τι διδάγματα κρύβονται εδώ για τον ψυχισμό του ανθρώπου; Ποιος υποσυνείδητος φόβος ωθούσε όσους αντιδρούσαν στο να γίνει αυτή η εικόνα διαθέσιμη στην ανθρωπότητα; Ποια ανθρώπινα ένστικτα αισθάνονταν ότι απειλούνταν με αυτή την ενοχλητική υπενθύμιση ότι πρέπει να τα απωθήσουμε ή να τα χαλιναγωγήσουμε, αν θέλουμε να έχουμε μέλλον; Πόσοι άνθρωποι θα ήθελαν να καταχωνιάσουν αυτή τη φωτογραφία για να συνεχίσουν χωρίς τύψεις να σκοτώνουν άλλους ανθρώπους, να εξαφανίζουν τα τροπικά δάση ή να απορυθμίζουν το πλανητικό οικοσύστημα;
Γιατί δεν υπάρχει αυτή η φωτογραφία σε κάθε σχολείο;
Κάθε φορά που την έχω απέναντι μου, το μυαλό μου επιτελεί αυτόματη υπέρθεση με τις εικόνες που το υποσυνείδητο μου δεν μπορούσε να αφομοιώσει το προηγούμενο βράδυ, από το τελευταίο δελτίο ειδήσεων: η τραγικότητα και η φαυλότητα των καιρών… Ένα παιδάκι ζωντανό χωρίς χέρια και πόδια – και οι πιο βάναυσοι ακρωτηριασμοί έχουν συντελεστεί στην ψυχή του, και αυτό φαίνεται στα μάτια του… Και από την άλλη, αυτή η κουκίδα, δυσδιάκριτη και αμυδρή, όπου συμβαίνουν όλα αυτά, από μερικά “βακτηρίδια” που στριμώχνονται πάνω της, προσπαθώντας να αρπάξει το ένα από το άλλο λίγο περισσότερο χώρο κουκίδας, δικαιώνοντας υποκριτικά τις πράξεις τους, παραπέμποντας στο δικό τους θεό, στο δικό τους περιούσιο λαό, στο δικό τους έθνος.
Μπροστά σε αυτή τη φωτογραφία, που την οφείλουμε κύρια στην ενόραση και στην ηθική στάση του Σάγκαν, μπροστά σ’ αυτόν τον αδυσώπητο καθρέφτη της συνείδησης μας, προ των ευθυνών μας, δακρύζω, κάθε φορά.
(Μιχάλης Χαριτάκης – Ο Κόσμος του Καρλ Σάγκαν – Εκδόσεις Αρχέτυπο)